شخصیتها و دانشمندان مشهوری که از سرزمین گویان برخاسته‎اند:

1. ابوعبدالله محمدبن حفص‎بن محمدبن یزید شعرانی آزادواری، شیخ‎ثقه (د 313ق/925م)

2. ابراهیم‎بن عبدالرحمن‎بن سهل آزادواری (سدة 4ق/10م)

3. ابوموسی هارون‎بن محمد آزادواری جوینی، ادیب و فقیه (زنده تا 310ق/922م)، سمعانی،(77-76/1)

4. علی جوینی ابن محمدبن علی جوینی،. فقیه

5. رکن الاسلام ابو محمد شیخ عبداله جوینی، ادیب ( پدر امام الحرمین )(زنده تا 438)،

6.علی بن یوسف جوینی ، فقیه ( عموی امام الحرمین )(زنده تا 463)،

7. امام‎الحرمین، عبدالملک‎بن عبدالله نیشابوری (419-487ق/1029-1086م یاقوت، المشترک، 116)

8. ابوالعباس محمودبن محمد آزادواری

9. ابوحامد احمدبن محمد آزادواری، (یاقوت، معجم‎البلدان، 1/231)

10. منتجب الدین بدیع اتابک جوینی ، شاعر

11. سعد الدین حموی ، عارف و صوفی

12. بهاء الدین محمد بن علی جوینی (جد پدر  علاءالدین عطاملک جوینی و خواجه‎شمس‎الدین محمد جوینی)

13.شمس الدین جوینی ( جد علاءالدین عطاملک جوینی و خواجه‎شمس‎الدین محمد جوینی)

14. بهاء الدین محمد جوینی (پدر علاءالدین عطاملک جوینی و خواجه‎شمس‎الدین محمد جوینی)

15. علاءالدین عطاملک جوینی، مؤلف تاریخ جهانگشای (623-681ق/1226-1228م)

16. خواجه‎شمس‎الدین محمد جوینی، صاحب دیوان دولتشاه،   (د 683ق/1284م )، 83)

17. شیخ صدر الدین ابو المجامع ابراهیم ابن سعدالدین محمد جوینی ، راوى حدیث و استاد استادان

18- معین الدین جوینی ، ادیب و شاعر

19. هلالی جغتایی، شاعر

20.علی جوینی ابن محمدبن علی جوینی

21. شیخ محمد باقر قاضی جوینی، ادیب

استفاده از این مطالب با ذکر منبع مجاز می باشد

از جهت زبان شناسی ، گویش محلی منطقه از گویش های پارسی دری است . لهجه های اصلی زبان فرس قدیم هم متعدد و از جمله پهلوی ، دری و آذری بوده است. گویش اهالی خراسان ، دری ( منسوب به در بار ساسانیان ) بوده .

زمین‌لرزه‌های تاریخی در گستره استان خراسان رضوی که به وقوع پیوسته است شامل زلزله های ذیل است . ولی چون تاكنون كاوش باستان شناسي رسمي در منطقه انجام نشده است  و همچنین در متون تاریخی زمان از بین رفتن شهر آزادوار بصورت دقیق آورده نشده است به طور دقیق نمی توان گفت که علت از بین رفتن شهر زلزله بوده و اگر بوده کدام یک از زلزله های ذیل باعث از بین رفتن شهر شده است . شهر اولیه آزادوار احتمالا در تپه های اطراف آرمگاه سید حسن غزنوی بوده که پس از نابودی آن ، شهر جدیدی در قسمت شمال آرمگاه ایجاد شده که قلعه حاکم آن در محل قلعه کهنه روستا ( در ورودی روستای کنونی ) بوده است.

ولایت ‌گویان یا جوین

 گویان یا جوین از نظر تاريخي از قدمت و پيشينه بسيار كهني برخوردار است .  با توجه به قرار داشتن این منطقه در كنار جاده ابريشم ،این شهر مركز تعامل تجارت و فرهنگ  بوده . در كتابهای‌ تاریخی‌ و جغرافیایی‌، جوین ، این‌ ناحیه تاریخی‌ به‌ تفاوت‌، خوره‌، شهر، رستاق‌، ناحیه‌ و ولایت‌ دانسته‌ شده‌ است‌. بر اساس‌ نوشته اعتمادالسلطنه‌ (ج‌ 4، ص‌ 2294)، افرادی‌ كه‌ نام‌ جوین‌ را در اصل‌ گویان‌ می‌دانند، معتقدند كه‌ گودرز (گودرز یکی از شاهان ایران از سلسله اشکانی است ) ، بانی‌ آن‌ بوده‌ است‌. مقدسی‌ (ص‌ 300، 318، 323) نام‌ آن‌ را كُویان‌/ جُویان‌ و گویان‌ ضبط‌ كرده‌ است(نیز رجوع کنید به لسترنج‌، ص‌ 391). به‌ نوشته بیهقی‌ (ص‌ 74)، شهر جوین‌ را «یزد خسرو پسر ساسویه‌« بنا كرده‌ است‌. مردم‌ خراسان‌ این‌ خوره‌ را كُویان‌ می‌نامیدند و جوین‌ را معرّب‌ آن‌ می‌دانستند (یاقوت‌ حموی‌، ذیل‌ مادّه‌)